ગીર સોમનાથ
ગીર સોમનાથ જિલ્લાની રચના
ગીર સોમનાથ જિલ્લાની રચના 15 ઓગસ્ટ, 2013 ના રોજ મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના સમયમાં જુનાગઢ જિલ્લામાંથી કરવામાં આવી હતી
ગીર સોમનાથ જિલ્લા વિશે
તાલુકા
6
સ્થાપના
15 ઓગસ્ટ, 2013
મુખ્ય મથક
વેરાવળ
ક્ષેત્રફળ
3,775 (ચો. કિ.મી.)
RTO નંબર
GJ-38
સાક્ષરતા
76.49%
સ્ત્રી સાક્ષરતા
67.59%
પુરુષ સાક્ષરતા
85.80%
વસ્તી
12,17,477
સ્ત્રી વસ્તી
5,97,451
પુરુષ વસ્તી
6,20,026
વસ્તી ગીચતા
348
જાતિ પ્રમાણ
969
નગરપાલિકા
5
ગામડાઓની સંખ્યા
380
ગ્રામ પંચાયત
329
લોકસભાની બેઠકો
–
વિધાનસભાની બેઠકો
4 – (સોમનાથ, તાલાલા, કોડીનાર, ઉના)
ગીર સોમનાથ જિલ્લાની સરહદ
- ઉત્તર – જુનાગઢ
- દક્ષિણ – અરબ સાગર
- પૂર્વ – અમરેલી
- પશ્ચિમ – અરબ સાગર
ગીર સોમનાથ જિલ્લાનો ઇતિહાસ
- વર્ષ 2013માં જૂનાગઢ જિલ્લામાંથી વિભાજીત થતાં રચાયેલા ગીર સોમનાથ જિલ્લો અરબ સાગરના દરિયા કિનારે સ્થિત છે.
- ગીર સોમનાથ જિલ્લો સંસ્કૃતિ અને લોકજીવનથી પરિપૂર્ણ છે. અહીંની વિશેષતાઓમાં સામેલ છે:
- સાગર ખેડૂઓનું લોકજીવન.
- તલાલા તાલુકાના ‘શિરવાણ’ અને ‘જાંબુર’ ગામના સીદી સમુદાયના લોકો અને તેમનું ધમાલ નૃત્ય.
- સોમનાથનું વિલક્ષણ મંદિર.
- ભગવાન શ્રી કૃષ્ણનું દેહોત્સર્ગ સ્થળ ભાલકા તીર્થ.
- ગરમ પાણીના કુંડ માટે ઓળખાતા તુલસીશ્યામ.
- સમગ્ર એશિયામાં માત્ર ગુજરાતમાં જોવા મળતા એશિયાટિક લાયન્સ.
- ઉના તાલુકામાં આવેલ શાણા વાંકીયા ગામની અંદાજે 5 હજાર વર્ષ જૂની બૌદ્ધ ધર્મની ગુફાઓ.
ગીર સોમનાથ જિલ્લાની ભૌગોલિક માહિતી
- વેરાવળ જિલ્લા મુખ્ય મથક છે, જે 15 ઓગસ્ટ 2013ના રોજ, મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના સમયગાળામાં, જૂનાગઢ જિલ્લામાંથી અલગ કરીને બનાવવામાં આવ્યો હતો.
- ગીર સોમનાથ જિલ્લામાં “શાણા ડુંગર” અને “તુલસીશ્યામ” ડુંગર સ્થિત છે.
- વેરાવળથી ઓખા સુધીના દરિયામાં વ્હેલ અને શાર્ક માછલીઓ જોવા મળે છે.
- સોમનાથ મંદિરના દરિયા કિનારેથી દક્ષિણ ધ્રુવ સુધી ખૂણાની વિના દૃષ્ટિ આપવી શકાય છે. એટલે કે, સોમનાથ મંદિર અને દક્ષિણ ધ્રુવ વચ્ચે ફક્ત દરિયો અડફેટે છે.
- ગુજરાતમાં મગરોના સંવર્ધન માટેનું સૌથી મોટું આવાસ કેન્દ્ર કમલેશ્વર ડેમ છે, જે હિરણ નદી પર સ્થિત છે.
ગીર સોમનાથમાં આવેલી નદીઓ
- મછુંદ્રી નદી
- શીંગવડો નદી
- ધાતરવાડી નદી
- દેવકા નદી
- રાવળ નદી
- સોમનાથ નદી
- હિરણ નદી
- કપિલા નદી
- સરસ્વતી નદી
- સોમનાથ ખાતે ત્રિવેણી સંગમ પામતી કપિલા, સરસ્વતી અને હિરણ નદીઓ આવેલી છે.
ગીર સોમનાથ નદી કિનારે વસેલા શહેરો
- કોડીનાર શીંગવડો નદીના કિનારે
- વેરાવળ દેવકા નદીના કિનારે
- ઉના મછુંદ્રી નદીના કિનારે
- સોમનાથ અને તાલાળા હિરણ નદીના કિનારે
ગીર સોમનાથ પ્રદેશોની ઓળખ
- જૂનાગઢ જિલ્લાના માળીયા હાટીના તાલુકાના ચોરવાડથી ગીરસોમનાથ જિલ્લાની ઉના તાલુકા સુધીના વિસ્તારને લીલીનાઘેર પ્રદેશ કહેવાય છે. (અગત્યની નોંધ: અમરેલી જિલ્લાના જાફરાબાદમાં પણ લીલીનાઘેરનો થોડા પ્રમાણમાં હિસ્સો આવેલો છે.)
- જ્યારે મોટા ભાગનો પ્રદેશ ગીરસોમનાથ જિલ્લામાં આવે છે અને આ વિસ્તાર માણાવદરથી નવી બંદર સુધી ‘પ્રદેશ ઘેડ’ તરીકે ઓળખાય છે.
ગીર સોમનાથમાં આવેલા અભયારણ્ય
- ગીર અભયારણ્ય
- ગીર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન
ગીર સોમનાથ જિલ્લાની આર્થિક માહિતી
ગીર સોમનાથ જિલ્લાની આર્થિક માહિતી પાક, ખનીજ, ઉદ્યોગો, બંદરો, સિંચાઇ યોજના, સંશોધન કેન્દ્ર, રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ, રેલવે સ્ટેશન.
પાક
- જિલ્લામાં મગફળી, જુવાર, ઘઉં, શેરડી, નારિયેળ, બાજરી, ડુંગળી, કેળાં, કપાસ વગેરે પાક પણ થાય છે.
- કેસર કેરીના ઉત્પાદનમાં ગીરસોમનાથ જિલ્લો ગુજરાતમાં પ્રથમ સ્થાને છે તથા કેસર કેરીનું સૌથી વધુ ઉત્પાદન તાલાળા તાલુકામાં થાય છે.
- ગીરની કેસર કેરીને વર્ષ 2011માં GI ટેગ આપવામાં આવ્યો હતો.
ખનીજ
- જિલ્લામાં ચૂનો, કેલ્સાઈટ, સીસું, બોકસાઈટ વગેરે મળે છે.
ઉદ્યોગો
- કોડીનારમાં ખાંડનું કારખાનું આવેલું છે.
- કોડીનારમાં ‘હાઈટેક સિમેન્ટ ઈન્ડસ્ટ્રિઝ’માં પોર્ટલેન્ડ અને ઓઈલવેવ સિમેન્ટનું ઉત્પાદન થાય છે.
- સુત્રાપાડામાં ‘ગુજરાત આલ્કલીઝ એન્ડ કેમિકલ્સ લિમિટેડનું સોડા’ એશ અને ‘કોસ્ટિક સોડા’ બનાવવાનું કારખાનું છે.
- કોડીનાર તાલુકાના વડનગરમાં ‘અંબુજા સિમેન્ટ’નું કારખાનું છે. જેથી વડનગર ‘અંબુજાનગર’ તરીકે ઓળખાય છે.
- આદિત્ય બિરલા નુવો લિમિટેડ કંપનીનો સમાવેશ ભારતની રૈયોન બનાવતી મોટી કંપનીઓમાં થાય છે.
બંદરો
- રાજપરા બંદર
- નવા બંદર
- માઢવાડ બંદર
- વેરાવળ બંદર
- ધામળેજ બંદર
- હીરાકોટ બંદર
સિંચાઈ યોજના
- તાલાળા તાલુકામાં હિરણ નદી પર કમલેશ્વર (હિરણ- 1) ડેમ આવેલો છે.
- તાલાળા તાલુકામાં હિરણ નદી પર હિરણ 2 ડેમ આવેલો છે.
- ગીરગઢડા તાલુકામાં શીગવડો નદી પર શીગવડો ડેમ આવેલો છે.
- ગીરગઢડા તાલુકામાં મછુંદ્રી નદી પર મછુંદ્રી ડેમ આવેલો છે.
- ગીરગઢડા તાલુકામાં રાવળ નદી ૫૨ રાવળ ડેમ આવેલો છે.
સંશોધન કેન્દ્ર
- પ્રાદેશિક શે૨ડી સંશોધન કેન્દ્ર
- ગુજરાત ઈકોલોજી એન્ડ એન્વાયરન્મેન્ટ રિસર્ચ ફાઉન્ડેશન (GEER)
રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ
- 51 (નવા) નંબરનો રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ આ જિલ્લામાંથી પસાર થાય છે.
રેલવે સ્ટેશન
- સોમનાથ રેલવે સ્ટેશન
- વેરાવળ રેલવે સ્ટેશન
- તાલાળા રેલવે સ્ટેશન
- સાસણગીર રેલવે સ્ટેશન
- કોડીનાર રેલવે સ્ટેશન
- ઉના કોકીના રેલવે સ્ટેશન
ગીર સોમનાથ જિલ્લાની સાંસ્કૃતિક માહિતી
ગીર સોમનાથ જિલ્લાની ઐતિહાસિક ધરોહર, વાવ, તળાવ, સરોવર, મેળા, ઉત્સવો, લોકનૃત્ય, સંગ્રહાલયો, યુનિવર્સિટી અને વિદ્યાપીઠ.
ઐતિહાસિક ધરોહર
- સોમનાથ મંદિર
- ભાલકા તીર્થ
વાવ - તળાવ - સરોવર
- કોચરીવાવ
- ગુપ્તપ્રયાગ કુંડ
- ત્રિવેણી કુંડ (ગંગા-જમના-સરસ્વતી)
- બ્રહ્મકુંડ
- સૌમ્ય સરોવર
- ગરમપાણીના સાત કુંડ
- પ્રાચી કુંડ
- ચ્યવન કુંડ
મેળા - ઉત્સવો
- બાર જ્યોતિર્લિંગમાંના એક સોમનાથ તીર્થસ્થળે છેલ્લા અઠ્ઠાવન વર્ષથી કારતક માસની તેરસથી પૂનમ સુધી મેળો ભરાય છે તથા શ્રાવણ માસના દરેક સોમવારે સોમનાથ મંદિરમાં ઉત્સવનું આયોજન થાય છે.
- જલેશ્વરનો મેળો
- ગુપ્તપ્રયાગનો મેળો
લોકનૃત્ય
- ધમાલ નૃત્ય
સંગ્રહાલય ( મ્યુઝિયમ )
- પ્રભાસપાટણ મ્યુઝિયમ
યુનિવર્સિટી અને વિદ્યાપીઠ
- સોમનાથ સંસ્કૃત યુનિવર્સિટી
ગીર સોમનાથ જિલ્લાના વિરલ વ્યક્તિઓ
ગીર સોમનાથ જિલ્લાના સાહિત્ય ક્ષેત્ર, સ્વતંત્ર સેનાની ક્ષેત્રે, અન્ય ક્ષેત્રે ઉમદા વ્યક્તિઓ વિશે
સાહિત્ય ક્ષેત્રે
- ધીરુભાઈ ઠાકર ‘સવ્યસાચી’ (જન્મ : કોડીનાર)
સ્વતંત્ર સેનાની ક્ષેત્રે
- પુષ્પાબેન મહેતા (જન્મ : પ્રભાસપાટણ)
અન્ય ક્ષેત્રે
- દેવાયત બોદર (જન્મ : કોડીનાર)