ગોંડલ

📍 સામાન્ય પરિચય:

• ગોંડલ, ગુજરાતના રાજકોટ જિલ્લાના અંતર્ગત આવેલું એક ઐતિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક રીતે મહત્વપૂર્ણ શહેર છે.

• શહેર રાજકોટથી લગભગ 40 કિમી દૂર આવેલું છે.

• તેની ભૌગોલિક સીમાઓ: પૂર્વે રાધાનપુર, દક્ષિણમાં રાજકોટ, પશ્ચિમમાં જામનગર જિલ્લાની સીમાઓ સાથે જોડાયેલું છે.

• શહેરમાં અજોડ ઐતિહાસિક સ્થાપત્ય, કૃષિ વિકાસ, અને ધાર્મિક કે પર્યટન સ્થળો જોવા મળે છે.

🏰 ગોંડલ રજવાડાનો ઈતિહાસ:

• ગોંડલ રજવાડાની સ્થાપના ઈ.સ. 1634માં જાડેજા વંશના ઠાકુર શ્રી કુંભોજી પ્રથમ મેરામનજી દ્વારા કરવામાં આવી હતી.

• કુંભોજી પ્રથમએ આરડોઈ અને આસપાસના ગામો પોતાના પિતા પાસેથી પ્રાપ્ત કર્યા હતા અને ત્યાંથી ગોંડલ રજવાડાનું શરૂઆત થઈ.

• તેમની ચોથી પેઢી, કુંભોજી ચોથાએ રાજ્યનો વિસ્તરણ કરતાં ધોરાજી, ઉપલેટા, પાટણવાવ જેવા પરગણાઓને શામેલ કર્યા.

• અંતિમ શાસક મહારાજા ભોજરાજી ભગવતસિંહજીએ 15 ફેબ્રુઆરી 1948ના રોજ ભારત સંઘમાં ભેળાવાની સત્તાવાર રીતે જાહેરાત કરી હતી.

• આના પરિણામે ગોંડલ રજવાડું ભારત સાથે એકરૂપ બન્યું.

🗿 રાજવી વારસો અને શિલ્પ:

• ગોંડલ શહેરમાં અનેક પ્રાચીન ઇમારતો, હવેલીઓ, અને મહેલો છે જે રાજવી વારસાની સાક્ષી આપે છે.

• અહીં સરદાર ભવિરજીની વંશાવળી અને તેની સંસ્કૃતિનું પ્રતિબિંબ જોવા મળે છે.

• ગોંડલના મહારાજા ભગવતસિંહજી દ્વારા ઈ.સ. 1865માં 26 વર્ષના અભ્યાસ પછી રચાયેલ ભગવદ્ગોમંડલ — ગુજરાતી ભાષાનો સૌપ્રથમ અને વિશાળ શબ્દકોશ છે.

• આ 9 ભાગોનું કોષ છે જેમાં લગભગ પોણા ત્રણ લાખ શબ્દોનો સમાવેશ થાય છે — જેને આજે ગુજરાતીનો Encyclopedia કહેવામાં આવે છે.

📚 શિક્ષણ અને સમાજસેવા:

• ઇ.સ. 1917માં, ગોંડલમાં મફત અને ફરજિયાત કન્યા શિક્ષણની શરૂઆત મહારાજા ભગવતસિંહજીએ કરી હતી.

• તેમણે વીજળીના સુવિધાઓ પણ પહેલવહેલ શરૂ કરી હતી — જે ગુજરાત માટે મહત્વપૂર્ણ માઇલસ્ટોન છે.

🌾 કૃષિ અને ઉદ્યોગ:

• કૃષિ અહીંનું મુખ્ય વ્યવસાય છે.

• મુખ્ય પાકોમાં: ઘઉં, ચોખા, મકાઈ, જીરું, કપાસ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

• ખાદ્ય પ્રક્રિયા ઉદ્યોગો, મશીનરી ફેક્ટરીઓ, અને લઘુ ઉદ્યોગોમાં પણ નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ થઈ રહી છે.

• બજાર વિસ્તારમાં કૃષિ ઉત્પાદનો, લટાર અને હેવી મશીનરી સહિતના વેપાર ચાલે છે.

🏛️ ઐતિહાસિક અને પૌરાણિક સ્થળો:

• શ્રીનાથગઢ નજીક “રોજડીનો ટીંબો” હડપ્પીય સંસ્કૃતિના અવશેષ ધરાવે છે.

• અનલગઢ ગામે આવેલો અનલગઢનો કિલ્લો ગોંડલના રજવી ઇતિહાસનો જીવંત દાખલો છે.

• ગોંડલના ખંભાલીડા ગામે આવેલ ખંભાલીડાની ગુફાઓ — જેમાં બૌદ્ધ વિહાર અને ચૈત્યગૃહો જોવા મળે છે.

  • આ ગુફાઓ ક્ષત્રપ વંશના સમયની છે.

  • પી.પી. પંડ્યા દ્વારા તેમની શોધ કરવામાં આવી હતી.

🛕 ધાર્મિક મહત્વ:

• ભુવનેશ્વરી શક્તિપીઠનું મંદિર — શ્રદ્ધાળુઓ માટે પાવન ધામ છે.

• અક્ષરપુરુષોત્તમ સંપ્રદાયના સ્વામિનારાયણ ભગવાનનું તીર્થસ્થળ પણ અહીં આવેલું છે.

  • ખાસ કરીને અક્ષરદેરી મંદિર શ્રદ્ધાળુઓ માટે આસ્થા અને શાંતિનું કેન્દ્ર છે.

🌐 પર્યટન માટે હાઇલાઈટ:

• ગોંડલ શહેરમાં હેરિટેજ વોક્સ, રાજવી મ્યુઝિયમ, હવેલી પ્રવાસો, તેમજ અજોડ શિલ્પકલાના અહેસાસ માટે પર્યટકો માટે આકર્ષણ છે.

• રાજવી પરિવારના પાટીલા મહેલો, વિશ્વવિખ્યાત રાજવી શાહી જીવનશૈલી, અને પ્રાચીન કાર સંગ્રહાલય પણ જોવાલાયક છે.