ખંભાત

📍 સામાન્ય પરિચય:

• ખંભાત, ગુજરાત રાજ્યના આણંદ જિલ્લામાં આવેલું એક ઐતિહાસિક તટવર્તી શહેર છે.

• શહેરનું જૂનુ નામ સ્તંભતીર્થ કે સ્તંભપુર હતું.

• ખંભાત અરબી સમુદ્રના કિનારે, મહી નદીના મુખ પર સ્થિત છે, જેને કારણે આ શહેર ઐતિહાસિક રીતે જહાજી બંદર તરીકે પ્રખ્યાત રહ્યું છે.

🌊 ઐતિહાસિક બંદર અને સમૃદ્ધિ:

• પ્રાચીન કાળ અને સલ્તનત યુગમાં, ખંભાત એ સમૃદ્ધ અને વ્યસ્ત બંદર હતું.

• માર્કોપોલોની નોંધમાં 12મી સદીમાં ખંભાતની મુલાકાત ઉલ્લેખિત છે.

• ખંભાતને ક્યારેક “દુનિયાના વસ્ત્ર” તરીકે ઓળખવામાં આવતું — કારણ કે અહીંથી ખાદી, કાપડ અને ઘરેણાં યુરોપ, અરબ અને એશિયાઈ દેશોમાં નિકાસ થતા.

• મુઘલ સમ્રાટ અકબરે ગુજરાત પરના આક્રમણ દરમિયાન ખંભાતમાં પહેલીવાર દરિયાને જોયો હતો.

🏛️ શાસકો અને વિકાસકર્તાઓ:

• સોલંકી રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહના મંત્રી ઉદયએ ખંભાતના બંદરની યોજના અને વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી.

• પાટણના પ્રસિદ્ધ દાતા વસ્તુપાળ અને તેજપાળે પણ ખંભાતના વિકાસમાં યોગદાન આપ્યું.

• ખંભાતના દીવાન નર્મદાશંકરે ઈતિહાસકાર મણિશંકર જોટે પાસેથી “ખંભાતનો ઈતિહાસ” પુસ્તક લખાવ્યું.

🕌 ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક સ્થળો:

• વહોરા સમાજનું યાત્રાધામ: કાકાની કબર ખંભાતમાં સ્થિત છે.

• જામી મસ્જિદ: આ મસ્જિદ ખંભાતના ઈસ્લામિક આર્કિટેક્ચરનું ભવ્ય ઉદાહરણ છે.

• ખંભાત સંગ્રહાલય: અહીં અનેક પ્રાચીન હસ્તપ્રતાં, શિલ્પો, દરબારી ચિત્રો અને ધર્મગ્રંથો જોવા મળે છે.

💎 અકીક ઉદ્યોગ:

• ખંભાત એ ભારતમાં અકીક ખનિજનું મુખ્ય ઉત્પાદન સ્થળ છે.

• અકીકમાંથી બનાવાતા માલા, બ્રેસલેટ, મુદ્રિકા, અને ધાર્મિક સમાન પણ અહીંથી નિકાસ થાય છે.

• અઠીક વિસ્તાર ખાસ કરીને અકીક પોલીશ અને ઘડતરના કેન્દ્ર તરીકે જાણીતો છે.

• 2008માં, ખંભાતના અકીક ઉદ્યોગને GI (Geographical Indication) ટેગ આપવામાં આવ્યો, જે તેની ખાસ ઓળખ દર્શાવે છે.

🏭 ઉદ્યોગ અને હસ્તકલાઓ:

• પતંગ અને તાળા બનાવવાના ઉદ્યોગ ખંભાતમાં મહત્વ ધરાવે છે.

• પરંપરાગત રીતે હાથ દ્વારા પતંગ કાપવાના સાધનો અને સ્પેશિયલ ડિઝાઇન પતંગો અહીંથી તૈયાર થાય છે.

• લોહાનું કામ અને કાચ કામ પણ અહીં થતું રહ્યું છે.

🍬 પ્રખ્યાત ખાદ્યપદાર્થો:

• ખંભાતના હલવો અને સુતરફેણી સમગ્ર ગુજરાતમાં પ્રસિદ્ધ છે.

• અહીંનું ઉત્તરસંડા ગામ, ખંભાત તાલુકામાં આવેલું છે, જે પાપડ, મઠીયા અને ચોળાફળી માટે જાણીતું છે.

🛣️ કનેક્ટિવિટી અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર:

• ખંભાતમાં રાજ્ય અને જિલ્લા માર્ગો દ્વારા આણંદ, ભરૂચ અને વડોદરા જેવા શહેરો સાથે સારી કનેક્ટિવિટી છે.

• નિકટતમ રેલવે સ્ટેશન: આણંદ (~50 કિમી).

• ખંભાત ખાતે સરકારી બસ ડેપો, સ્થાનિક વાહનવ્યવસ્થા, આરોગ્ય કેન્દ્રો અને શાળાઓ ઉપલબ્ધ છે.

🎓 શિક્ષણ અને આરોગ્ય:

• શહેરમાં પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શાળાઓ, સાથે સાથે હાયર એજ્યુકેશન કોલેજો ઉપલબ્ધ છે.

• સિવિલ હોસ્પિટલ, ખાનગી હોસ્પિટલો અને દવાખાનાઓ પણ કાર્યરત છે.

🌾 પર્યાવરણ અને ખેતિવાડી:

• ખંભાતનો વિસ્તાર લગભગ મહિ નદીના મુખ પર હોવાથી જમીન છારાયેલી છે.

• ખેતર ઉત્પાદન સામાન્ય છે, પરંતુ જમીનના લવણિકરણને કારણે કૃષિ ઘટતી જાય છે.

• મુખ્યત્વે ફળો, શાકભાજી, અને કેટલાક સ્થળે તલ અને મગફળી ખેતી થાય છે.

📌 ખંભાતનો આગવો વારસો:

• ખંભાત એ ગુજરાતના દરિયાકાંઠા વિસ્તારની સમૃદ્ધ અને વૈવિધ્યસભર પરંપરાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

• અહીંનું જહાજી ઈતિહાસ, ધાર્મિક સ્થળો, અકીક ઉદ્યોગ અને ખાદ્યપરંપરા, ગુજરાતના વારસામાં વિશેષ સ્થાન ધરાવે છે.