કચ્છ

વંકી કચ્છ તણી ધરણી ને વંકા ભાષાના ભણકાર,
દો દિશ-વાહિની વંકી સરિતા, વંકા મ્હાડ તણી ત્રણ ધાર.
-દુલેરાય કારાણી

• સાતમી શતાબ્દીમાં ચીની મુસાફર હ્યુ-એન-સંગે કચ્છની મુલાકાત લીધી હતી ત્યારે તેણે કચ્છમાં 1000 બૌદ્ધ સાધુઓ તથા 10 સંઘો નિવાસ કરતા હોવાનો ઉલ્લેખ કર્યો છે
  
  
• મહારાજા લખપતજીના શાસન (ઈ.સ. 1741-1760) દરમિયાન તેરા ખાતેના યુદ્ધમાં કચ્છના ઇતિહાસમાં સૌપ્રથમ તોપનો ઉપયોગ થયો હતો.
  
  
• હડપ્પા સંસ્કૃતિના અવશેષો ભચાઉ તાલુકાના ધોળાવીર, ખીરસરા અને શિકારપુર, નખત્રાણા તાલુકાના દેસલપર, રાપર તાલુકાના સુરકોટડા, ભુજ તાલુકાના કૂરન (સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિનું નગર) જેવા સ્થળોએથી પણ મળી આવ્યા છે.
  
  
• કચ્છમાં 200 વર્ષ પહેલા (ઈ.સ. 1819માં) કચ્છના મોટા રણમાં આવેલા ભૂકંપના કારણે 90 કિ.મી. લાંબી, 16 કિ.મી. પહોળી અને 3-4 મીટર ઊંચી એક દિવાલ જેવો કુદરતી રીતે બંધ રચાયો હતો. જેને ‘અલ્લાહ બંધ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જેના કારણે લખપત તાલુકાને ફળદ્રુપ બનાવી મીઠુ પાણી પૂરું પાડતો સિંધુ નદીનો ફાંટો બંધ થઈ ગયો હતો. આ ભૂંકપમાં કચ્છના પશ્ચિમ કાંઠે વસેલું સિંદરી બંદર આખું દરિયામાં ડૂબી ગયેલું.
  
  
• 1 એપ્રિલ, 1963ના રોજ જ્યારે ગુજરાતમાં પંચાયતી રાજ અમલમાં આવ્યું ત્યારે કચ્છ અને ડાંગ જિલ્લાને બાદ કરતા સમગ્ર ગુજરાતમાં પંચાયતી રાજ અમલમાં આવ્યું હતું. કચ્છમાં 15 એપ્રિલ, 1963ના રોજ પંચાયતી રાજ અમલમાં આવ્યું હતું.
  
  
• કચ્છ શબ્દનો અર્થ દરિયાકાંઠાનો વિસ્તાર થાય છે. કચ્છનો ઉલ્લેખ હિંદુ પૌરાણિક કથામાં જોવા મળે છે. ઉપરાંત સિકંદરના સમય દરમિયાન લખાયેલા ગ્રંથોમાં પણ કચ્છનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે.
  
  
• આ ક્ષેત્ર પર ગ્રીક-બેક્ટ્રિયન રાજા મિલિન્દનું રાજ હતું. ત્યારબાદ અનુક્રમે મૌર્ય, શકો, ક્ષત્રપ, ગુપ્તવંશ, મૈત્રકવંશ, ચાવડાઓ, સોલંકીઓ અને વાઘેલા વગેરેનું શાસન હતું. વાઘેલા વંશ પછી મુસ્લિમ શાસકો આવ્યાં ત્યારબાદ આઝાદી સુધી કચ્છ બ્રિટિશ શાસન હેઠળ રહ્યું.
  
  
• કચ્છ એ ગુજરાત તથા સમગ્ર ભારતમાં વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ સૌથી મોટો જિલ્લો છે.
  
  
• આઝાદી બાદ ઈ.સ. 1948માં ભારતીય સંઘમાં કચ્છનું જોડાણ મહારાજા મદનસિંહ દ્વારા કરવામાં આવ્યું અને રાજ્યોનું વર્ગીકરણ ચાર પ્રકારનાં રાજ્યક્ષેત્રમાં કરવામાં આવ્યું હતું. જેમાં અગાઉના બ્રિટિશ ઈન્ડિયાના ચીફ કમિશનરના પ્રાંતો અને અમુક દેશી રજવાડાઓનો વર્ગ C ના કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ હેઠળ સમાવેશ થતો હતો. જેમાં કચ્છનો સમાવેશ પણ C વર્ગના કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં થતો હતો. ઈ.સ.1956માં કચ્છને મુંબઈ રાજ્ય સાથે ભેળવી દેવામાં આવ્યું અને ઈ.સ. 1960માં ગુજરાતનું અભિન્ન અંગ બન્યું.