લખપત

📍 સામાન્ય પરિચય

• લખપત તાલુકાનું મુખ્ય મથક ‘દયાપર’ છે.

• આ વિસ્તાર કચ્છના રાજ કુટુંબના કુળદેવી આશાપુરા માતાનું પુરાતનકાળનું મંદિર ધરાવે છે, જેને ‘માતાના મઢ‘ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

• આ તીર્થસ્થળથી વિશ્વવિખ્યાત વૈજ્ઞાનિક અને પુરાતત્વ સંશોધન મળ્યું છે.

🪨 લખપતનો વૈજ્ઞાનિક અને ભૂગર્ભીય મહત્ત્વ

• નાસા અને વાડિયા ઈન્સ્ટિટયૂટ ઓફ હિમાલયન જિઓલોજી અનુસાર, મંગળગ્રહની જમીનને મળતા અવશેષો સૌપ્રથમ લખપતમાં મળી આવ્યા છે.

• અહીં સફેદ, પીળા અને લાલ રંગના જ્વાળામુખી ખડકો જોવા મળે છે.

• આ ખડકોની રચના વોલ્કેનિક ગેસ, એસિડિક હાઈડ્રોથર્મલ અને વોલ્કેનિક એશના સંયોજનથી થઈ છે.

• અહીં મિનેમાઈટ અને નેટ્રો એલ્યુનાઈટ ધરાવતા કેલ્શિયમના ભંડાર છે, જે વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.

🌊 નારાયણ સરોવર

• નારાયણ સરોવર લખપત તાલુકામાં આવેલું છે અને વિદેશી પક્ષીઓ માટે પ્રખ્યાત છે.

• શ્રીમદ્ ભગવત ગીતામાં જણાવ્યા પ્રમાણે ભારતના અડસઠ તીર્થોના પાંચ પવિત્ર સરોવરોમાં નારાયણ સરોવરનો સમાવેશ થાય છે.

• ઈ.સ.1981માં આ સરોવર અભયારણ્ય તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું.

• અહીં લક્ષ્મીનારાયણ, ત્રિકમજી, ગોવર્ધનનાથ, કલ્યાણરાય, આદિનારાયણ જેવા મંદિરો પણ છે.

🛕 પ્રખ્યાત ધાર્મિક સ્થળો

• કોટેશ્વરનું પ્રાચીન શિવ મંદિર અહીંનું મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક સ્થળ છે.

• પૌરાણિક કથા પ્રમાણે પાંડવોના વનવાસ દરમિયાન ભીમે એક કુંડ રચ્યો હતો.

• શીખોનું ગુરૂદ્વારા, ગુરુ નાનકની યાદમાં બનાવાયેલું છે, જે લખપતમાં આવેલું છે.

🕉️ કલાકૃતિ અને ગુફાઓ

• સિયોત ગામે પાંચ શૈલ ગુફાઓ છે, જે બૌદ્ધ અને શૈવ ધર્મ સાથે સંકળાયેલી છે.

• આ ગુફાઓને ‘કોટેશ્વર બોધ્ધ ગુફા‘ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

• કચ્છના ઇતિહાસમાં આ ગુફાઓનું ઉલ્લેખ ‘ખાપરા કોડિયા‘ તરીકે થયો છે, અને કેશવરામ કાશીરામ શાસ્ત્રી દ્વારા શોધવામાં આવી હતી.

🏺 પ્રાચીન ઉત્ખનન અને પુરાતત્વ

• લખપત તાલુકાના ખાટિયા ગામે 5000 વર્ષ જૂનું કબ્રસ્તાન મળ્યું છે.

• કેરળની યુનિવર્સિટીના ભૂસંશોધકો દ્વારા 45 દિવસના ઉત્ખનનમાં 250થી વધુ હાડપિંજરો મળી આવ્યા.

• આ સ્થળ પર મળેલા કંકાલોના માથા પૂર્વ દિશા તરફ અને પગ પશ્ચિમ તરફ હતા.

• પુરાતત્વવિદોએ માટીના વાસણો, શંખચૂડી, પથ્થરના સાધનો, ગ્લાસ, અનાજ દળવાના સાધનો આ સાઇટ પરથી શોધ્યા.

• આ સાઇટ સુરકોટડાના ધાણેટી નજીક આવેલું છે અને હડપ્પીય સાઇટ કરતા પણ જૂની હોવાનું માનવામાં આવે છે.

🗺️ ભૌગોલિક અને પર્યાવરણ

• લખપત તલાખંડ કચ્છના તટસ્થ વિસ્તારમાં આવેલું છે, જેમાં શૂન્ય (અડધી) વસ્તી ધરાવતો વિસ્તાર પણ છે.

• અહીંનું વાતાવરણ ઉષ્ણ અને અર્ધશુષ્ક છે.

• અહીંનું પર્યાવરણ અને ભૌગોલિક વિશેષતાઓ વિશ્વના કેટલાંક દુર્લભ ભૂગર્ભીય ઘટનાઓ સાથે જોડાયેલું છે.

🌿 પર્યટન અને ટુરિઝમ

• લખપતમાં કુળદેવી આશાપુરા માતાનો મંદિર, નારાયણ સરોવર, અને કોટેશ્વર શિવમંદિર મુખ્ય આકર્ષણો છે.

• બોલ્ડ મીઠા પાણીની સરોવર-નારાયણ સરોવર પ્રવાસીઓ અને પક્ષીપ્રેમીઓ માટે લોકપ્રિય છે.

• પ્રાચીન ગુફાઓ અને ઉત્ખનન સ્થળો સાથે જોડાયેલું વિજ્ઞાનિક વારસો પણ આ સ્થળને મહત્વપૂર્ણ બનાવે છે.